Miyazaki ve Muhafazakarlık (Mononoke-hime Spirited away)

      Miyazaki filmleri denince aklıma az önce ne izledim ben dediğim ne olduğunu anlamasam dahi zevk aldığım filmler geliyor. Genelde Miyazakinin filmlerini izlerken verilen bir mesaj olduğunu veya derin anlamlar olduğunu pek düşünmem ancak Ruhların Kaçışı ve Prenses Mononoke filmleri bu yönden diğerlerinden bariz bir şekilde ayrılıyor. Örneğin Ruhların Kaçışında karşımıza tüketici toplum ve insanların kültürlerinden uzaklaşmaları eleştirilirken Prenses Mononoke'de ise insanların doğayı katletmeleri ve bencilce hırslarının ne kadar büyük yıkımlara yol açacağı anlatılıyor.

     Biraz daha derinlemesine inceleyebilmek için Ruhların kaçışı filminin başlangıç sahnesinden başlayalım. Film Chihiro ve ailesinin Meiji dönemi mimarisiyle yapılmış bir kasabaya gelmesiyle başlıyor. Kasabada yaşayan görünürde kimse olmamasına rağmen her yer yemeklerle doludur ve Chihiro'nun anne babası kendilerini durduramaz ve nasıl olsa paramız var diyerek yemekleri yemeye başlarlar ve yemeleriyle birlikte sahne gitgide iğrençleşir ve birer domuza dönüşürler. Evet domuza yani tüketicilerin ve emek sömürücülerinin en alışılagelmiş simgelerinden birine. Ailesinin  domuza dönüşmesiyle film uçuklaşmaya başlar. her yerden ruhlar çıkmaya başlar. Buradaki ruhlar bizim batılı kafalarımızın anladığından çok daha farklı anlamlar ifade ediyor. Ruhlar doğulular için sadece ölülerin ruhları değil aynı zamanda diğer bütün canlıların ve cansızların ve kendi kurguladıkları mitolojik karakterleri de ifade eder. Yani neden Meiji döneminde bir kasabaya geldiğimiz anlaşılmaya başlıyor. Meiji dönemine yani kapitalizmin Japonyada kendisini en çok hissettirdiği, ruhlara olan inancın zayıfladığı, eski toplumsal kurumların çözüldüğü bir dönem.
     Filmde bana etkileyici gelen bir diğer husus ise isimlerin önemi. Yubaba, Haku ve Chihironun isimlerini değiştirdiği için eğer eski isimlerini unuturlarsa kendi dünyalarına geri dönemeyecekleri söyleniyor. Burada benim isimden anladığım şey ismimizin köklerimize olan bağımız olduğudur. İçinde doğduğu kültürü ve geçmişini unutmamak muhafazakarlığın değişmez bir ilkesi olsa gerek.
     Prenses Mononokede ise Ruhların kaçışına göre -en azından farkettiğim kadarıyla- daha az sembol içeren sanayileşmeye başlayan insanın virüs gibi yayılarak doğaya katledişini bizim alışkını olduğumuz eşref-i mahlukat anlayışının bir sonucu olan antroposentrik dünya anlayışının tersi olacak şekilde doğadaki ruhlara ve hayvanlara akıl yetisi vererek eleştiriyor. Sadece bunlar bile bize doğu insanının ruha ve doğaya bakışı açısından bir çok şeyi kavratıyor ve sadece batıyı merkeze alan bir çerçeveden bakmakla Miyazaki gibi bir çok değeri anlamaktan yoksun kaldığımızı gözler önüne seriyor.